تاریخ یکانات

  بطوریکه از پیرمردان شنیده شده و از مدارک و قباله های قدیمی مستفاد می شود، اهالی یکانات از عشایر یکانلو که در اوایل سلطنت صفویه در محل فعلی اسکان یافته بودند می باشند و از اول سکونت خرده مالک بوده اند (گویا شاه اسماعیل صفوی به میرقلیج که مقبره اش حالا در یکانکهریز واقع و جد سادات یکانکهریز محسوب و رئیس ایل یکانلو بوده است بخشیده و بقول آن روز......

 طرخان نموده است) و در دوره سلطنت قاجاریه چندین بار فشار آورده اند که به تیول مالکیت مالیکن و یا شاهزادگان درآورده اند ولی مردم مقاومت کرده و زیر بار ذلت اربابیت نرفته اند که این جریان ها شرح مفصلی درباره یکانکهریز و یکانعلیا و یکان سعدی دارد ( که فعلا مجال آن نیست و انشاء اله بموقع و با مدارک و اسناد حوادث آن شرح داده خواهد شد.) یکانات مردم هوشیار و غیوری داشته و همیشه از زمان متاثر و در جریانات مملکت شرکت کرده و شهدای بیشماری در راه دین و وطن داده است متاسفانه چندین بار محکوم قهر و غضب حکام جائر و جابر زمان واقع شده است. بزرگترین ضربه را در زمان فتحعلی شاه که باعث از دست رفتن قسمت بزرگی از وطن ما شد، خورده است و جریان باین شرح است که مرحوم نظرعلی خان مرندی رئیس فوج مرند که اصلا از یکانکهریز و از اولاد میر قلیج بوده و در جنگهای قفقاز بفرماندهی عباس میرزا شرکت داشته و در ضمن جنگ، عباس میرزا عقب نشینی مینماید و نظر علی خان با فوج مرند در قلعه شوشا به محاصره سپاه روس می افتد و نظر علی خان شهامت به خرج داده شبانه خود و قشون تحت فرماندهی خودش را نجات داده و خود را به نیروی اصلی می رساند ولی عباس میرزا در اثر سعایت رقیبان، شکست خود را بگردن نظر علی خان می اندازد و او را می کشد. ناسخ التواریخ قاجار که با نظارت حکام آن زمان نوشته شده است نظر علی خان را محکوم به رشوه گیری از روسها می نماید در صورتیکه تاریخ مزبور مانند تاریخ پهلوی (ماموریت برای وطنم و غیره …) تنها به قاضی رفته است و مدارک حقیقی برخلاف ناسخ التواریخ قاجار در نزد خانواده مافی ساکن قزوین که در آن زمان حاکم ایروان بوده اند موجود است و صراحتا در یادداشت ها امده است که نظر علی خان مرندی بی تقصیر کشته شد.

نظر علی خان با علی مردان خان هرزندی صیغه اخوت خوانده بودند که از آن زمان ورد زبان مردم هرزندان و یکانات است که (یکانات و هرزندات فارداش) یعنی دهستان یکانات و دهستان هرزندات برادرند و این برادری همیشه در میان افراد این دو منطقه مخصوصا در غربت و مسافرت محسوس است و با کمی دقت معلوم می شود که چه اندازه به یکدیگر مهربان وصمیمی هستند لذا در نتیجه این برادری مردم هرزندات و یکانات تمام اهالی شهرستان مرند بخونخواهی نظر علی خان قیام کرده و راه عبور لشکریان دولت را از مرند قطع می کنند و در موقع عقب نشینی حرمخانه عباس میرزا تا زنجان عشایر یکانلو با همراهی شقاقی ها حرمخانه را تعقیب و چندین بار از اثاثیه آنها تالان می کنند در نتیجه پس از معاهده و صلحنامه شوم ترکمانچای و دادن هیجده شهرستان از سمت شمال رود ارس به روسها و گذاشتن مرز مشترک از رود ارس و فراغت از دشمن قوی عباس میرزا به سرکوبی اهالی مرند اقدام می نماید و تمامی شهر و روستاهای مرند را تاراج و هر که را یافتند یا کشته و یا اسر می کنند مخصوصا مردم یکانات و هرزندات کاملا تاراج می شوند. در اثر این چپاول و بتاراج رفتن اغنام و احشام مراتع یکانات بدون چرا مانده و قسمت بیشتری از ییلاق یکانات در آن زمان بوسیله دهات مجاور تجاوز و تصاحب شده و از دست مردم یکانات بیرون رفت.

 میرزا نورالله خان یکانی

بعد از تهیه احشام که در حدود سی سال فاصله پیدا کرد، نتوانسته اند دوباره املاک تجاوز شده را بدست آورند. بطوریکه قبلا گفته شد منطقه یکانات مردم هوشیار و غیوری داشته و همیشه از حوادث زمان متاثر و در دفاع از دین و مملکت شرکت داشته شهیدان زیادی داده اند در انقلاب مشروطه سهم بزرگی داشته و قهرمانان ارزنده از یکانات اظهار وجود کرده اند شاعر می گوید:

چنان چونکه تاریخ باشد گواه             یکانی جوانـــــــــــــــــــان مشروطه خواه

چسان عرصه بر روس کردند تنگ                بسی بود  چون بــــــــــــــــخشعلی پیش جنگ

چو بر سوی دشمن زدی تک سوار               هزیـــــــــــــمت گرفتـــــــــی سپاه تزار

دریغا که یک مرد مهمان فروش                که اغــــــــــــــوای ابلیــــس را کرد گوش

سر سفره بگرفت بی ننگ و عار                به روسان سپـــــــــــرد و زدنــــــدش بدار

شعر از : حاج میر اســــمعلی صفری

البته جریان قهرمانیهای یکانیها و نام قهرمانان یکانات را تاریخ مشروطه مفصل نوشته (تا حدی) و برای روشن شدن مطلب بهتر است به آن تاریخ مراجعه شود( فقط از هادیخان نامی برده نشده است) فعلا مجال شرح آن نیست شنیده ام جناب سرهنگ میر هدایت حصاری فرزند برومند و نابغه یکانکهریز مشغول تحریر و تدوین تاریخ مفصل یکانات است ای کاش این حوادث که من عرض کردم بدست او رسیده باشد و در آن قید فرمایند.

خوشبختانه در انقلاب اسلامی نیز اهالی یکانات سهم بزرگی داشته در تظاهرات قبل از پیروزی شرکت داشتند و در موقع حکومت نظامی رژیم طاغوتی در سال 1357 چندین ماشین محموله نان به تبریز رسانده و تحویل  آیت الله شهید قاضی طباطبائی داده اند و هیچ یک از روستاها و شهرک های شهرستان مرند با اندازه یکانکهریز ( نسبت به جمعیت ) شهید و جانباز ندارند.

بخش فرهنگ یکانات

اهالی یکانات همراه با سایر صفات ممتازه در میان دهات منطقه از قدیم الایام دارای سطح فرهنگی بالائی بوده بطوریکه در اوئل سلطنت منحوس پهلوی در حدود بیست نفر روحانی داشته داشته و با شروع دوران ضد دین و روحانی پهلوی مجبور به مهاجرت شده و با شروع دوران تجدد فرهنگ اخیر و تبدیل حکومت استدادی به مشروطه با کمک میرزا نوراله خان از سران مشروطه که یکانی الاصل بود پنج باب دبستان با اصول جدید در تاریخ 1296 شمسی در دهات یکانکهریز و یکانعلیا و یکانسعدی و چایکسن و یئنگجه کرد افتتاح گردید که نصف حقوق معلمان را شخصیت نامبرده و نصف آنرا اولیای اطفال پرداخت می کردند حتی در نظر بود که جبار باغچه بان، فرهنگی مشهور و نابغه و موجد مدرسه کر و لال ها که در آن وقت ساکن مرند بود به یکانات اعزام گردد و پس از دستگیری و زندانی شدن میرزانوراله خان یکانی با تمام همکاری با مخالفان دولت وقت، مدارس مزبور بدون پشتیبان مانده پس از دو سال فعالیت منحل می گردند.

در بالا بودن سطح فرهنگ مردم یکانکهریز یک دلیل اینکه حتی مدرسه دخترانه ای وسیله یک نفر زن �